ศาลาแยกธาตุ (ภาพยนตร์เงียบ)
กิจการในกระทรวงพาณิชย์แลคมนาคม ประมาณปี 2470-2472

ที่มา : https://www.youtube.com/watch?v=2mYO7AYqzh4

คำอธิบายเนื้อหาโดย : โดม สุขวงศ์

      ภาพยนตร์นี้เป็นผลงานส่วนพระองค์ของ กรมพระกำแพงเพชรอัครโยธิน ซึ่งทรงเป็นเสนาบดีกระทรวงพาณิชย์แลคมนาคม ตั้งแต่ปี ๒๔๖๙ จนเปลี่ยนแปลงการปกครอง ด้วยความที่ทรงเป็นนักนิยมภาพยนตร์และนักถ่ายภาพยนตร์สมัครเล่นซึ่งเป็นที่รู้จักในวงการภาพยนตร์สมัครเล่นนานาชาติ ทรงเคยให้สัมภาษณ์วารสารภาพยนตร์ฉบับหนึ่งในประเทศอังกฤษว่า ทรงสนใจการใช้ภาพยนตร์เพื่อการศึกษา ทรงถ่ายและใช้ภาพยนตร์เป็นเครื่องมือในการฝึกอบรมในกรมทหารที่ทรงเป็นผู้บังคับบัญชาและต่อมาเมื่อทรงได้รับแต่งตั้งเป็นผู้บัญชาการกรมรถไฟหลวง ทรงจัดตั้งกองภาพยนตร์เผยแผ่ข่าวขึ้นในกรมรถไฟหลวงตั้งแต่ปี ๒๔๖๕ นับเป็นหน่วยงานทำหน้าที่ผลิตและใช้ภาพยนตร์ของรัฐแห่งแรก ๆ แห่งหนึ่งในโลก น่าสังเกตว่าเมื่อทรงเป็นเสนาบดีกระทรวงพาณิชย์และคมนาคม ตั้งแต่ปี ๒๔๖๙ ทำไมจึงโปรดให้ถ่ายทำภาพยนตร์ขนาด ๑๖ มม เรื่อง "กิจการกระทรวงพาณิชย์แลคมนาคม" เป็นการส่วนพระองค์ คือในนาม บ้านดอกไม้ฟิล์ม ไม่ใช่ภาพยนตร์ขนาด ๓๕ มม ของกองภาพยนตร์เผยแผ่ข่าว ยังไม่พบและสามารถระบุหลักฐานแน่ชัดว่าสร้างขึ้นในปีอะไร แต่คาดว่าระหว่าง ๒๔๗๐ – ๒๔๗๒ เหตุที่ทรงสร้างเป็นส่วนพระองค์นั้น อาจจะต้องการทำเร่งด่วน และเพื่อใช้เผยแผ่ให้ผู้ชมซึ่งอาจมีทั้งผู้คนภายในราชการ และสาธารณะหรือประชาชนทั่วไป เพราะมีหลักฐานว่าทรงนำภาพยนตร์ขนาดเล็กนี้ไปฉายเสมอในการเสด็จตรวจราชการต่างจังหวัด และโดยเฉพาะอาจใช้สำหรับเผยแพร่ชาวต่างชาติที่มาติดต่อกระทรวงด้วย เพราะจะเห็นว่าตัวอักษรบรรยายในภาพยนตร์ซึ่งเป็นภาพยนตร์เงียบนี้ มีทั้งภาษาไทยบ้างและอังกฤษบ้าง (แต่ในการฉาย สามารถจะมีผู้บรรยายประกอบหนังได้ หรือเสด็จในกรมจะทรงบรรยายเองก็ได้) เนื้อหาของภาพยนตร์จึงเป็นการเล่าเพื่อแนะนำว่ากระทรวงพาณิชย์และคมนาคม มีอาคารที่ตั้งหน้าตาเป็นเช่นไร ทำงานอะไรกันบ้าง ภาพยนตร์เป็นภาพยนตร์เงียบ ใช้ตัวหนังสือบอกหัวข้อเรื่องแต่ละกิจการหรือหน่วยงานในกระทรวง เริ่มเปิดเรื่องด้วยอาคารที่ทำการกระทรวงถนนสนามไชย ถ่ายจากประตูรั้วด้านหน้า เห็นรถยนต์แล่นออกมา จากนั้นตัดไปที่ห้องทำงาน เห็นพนักงานกำลังพิมพ์จดหมายราชการ แล้วตัดไปขึ้นข้อความ “BUSY SCENE AT BANGKOK GOODS YARD” ให้เห็นบริเวณสถานีชุมทางรถไฟ เข้าใจว่าที่บางซื่อ ในเวลาที่รถตู้สินค้าจากเชียงใหม่นำลำใยมาลง เห็นพ่อค้าแม่ขายชุมนุมกันแน่นเพื่อแย่งซื้อลำใยไปจำหน่าย จากนั้นตัดเข้าไปภายในสถานีรถไฟกรุงเทพ หัวลำโพง เป็นเหตุการที่เสนาบดี กรมพระกำแพงเพชรจะเสด็จขึ้นรถไฟไปตรวจราชการต่างจังหวัด เห็นบรรดาข้าราชการมาส่ง ในผู้มาส่งที่น่าสนใจคือพระยาสารศาสตร์ศิริลักษณ์ (สรนรเสริญ สุขยางค์) ผู้บัญชาการกรมรถไฟหลวงขณะนั้น และ หลวงกลการเจนจิต (เภา วสุวัต) หัวหน้ากองภาพยนตร์เผยแผ่ข่าว ของกรมรถไฟ (น่าสนใจว่าหลวงกลมาส่ง ไม่ได้มาถ่ายภาพยนตร์) กรมพระกำแพงฯ และข้าราชการบางท่านสวมปลอกแขนไว้ทุกข์ อาจจะเป็นเวลาไว้ทุกข์ของเจ้านายที่สิ้นพระชมน์ในขณะนั้น (เช่น เจ้าฟ้ามหิดล ) รถไฟเคลื่อนออกจากสถานี ตัดไปหัวข้อ “ประชุมสหกรณ์” ให้เห็นบรรยากาศการประชุมสหกรณ์แห่งหนึ่งในต่างจังหวัด ไม่ชัดเจนว่าสหกรณ์เดียวหรือเป็นการประชุมเจ้าหน้าที่กิจการสหกรณ์ ซึ่งเสด็จในกรมทรงมาเป็นประธาน ทรงมอบเอกสารคล้ายวุฒิบัตร นี้เป็นการบอกว่ากิจการสหกรณ์ก็เป็นกิจการอย่างหนึ่งของกระทรวงพาณิชย์แลคมนาคม แล้วภาพยนตร์ตัดไปถ่ายที่ป้ายเหนือประตูทางเข้า สำนักงานกลาง มาตราชั่งตวงวัด Central Bureau of Weights & Measures ให้เห็นข้าราชการสำนักนี้กำลังทำงานกัน กับการตวง การชั่ง การวัด ให้เห็นเครื่องไม้เครื่องมือต่าง ๆ เกี่ยวกับการกำหนดมาตรฐานนี้ ที่น่าสนใจคือในบรรดาข้าราชการหนุ่ม ๆ ที่กำลังทำงานอย่างขมักเขม้นนี้ มีขุนวิจิตรมาตรา ซึ่งเป็นหัวหน้ากอง กำกับการอยู่ด้วย (ท่านขุนผู้นี้ต่อมามีชื่อเสียงรุ่งโรจน์ในฐานะ นักเขียน นักการละคร ผู้กำกับภาพยนตร์ โดยเฉพาะของโรงถ่ายภาพยนตร์เสียงศรีกรุง) นี่แสดงว่าการกำหนดและควบคุมมาตรฐานการชั่งตวงวัดเป็นอีกกิจการหนึ่งของกระทรวงนี้ ภาพยนตร์ตัดไปที่หัวข้อ ต่อไปคือ “สถานีโทรศัพท์กลาง” แล้วนำไปที่ตัวอาคารที่ตั้งสถานี เป็นอาคารตึกใหญ่โตสองชั้นริมถนน (ซึ่งน่าจะที่สามเสน ?) แล้วพาเข้าไปข้างใน ดูข้าราชการหนุ่ม ๆ กำลังทำงานในห้อง ก่อนจะตัดไปเห็นพนักงานต่อโทรศัพท์ หรือโอปะเรเตอร์ ซึ่งล้วนเป็นสตรีและล้วนแต่งกายชุดผ้านุ่ง เสื้อคอกระเช้า ? (เรียกไม่ถูก) และเอาไว้ผมทรงบ้อบที่คงกำลังเป็นสมัยนิยมทุกคน พนักงานสตรีเหล่านี้กำลังเดินเรียงแถวมาลงชื่อเข้างาน เพื่อเปลี่ยนกะเข้าเวรประจำที่นั่งสำหรับต่อโทรศัพท์ ภาพยนตร์บรรจงถ่ายให้เห็นเฉพาะตัวที่พนักงานบางคนกำลังทำงานอย่างคล่องแคล่ว แสดงว่านี้เป็นกิจการอีกอย่างหนึ่งของกระทรวงนี้ ภาพยนตร์ตัดไปที่หัวข้อ “คนงานโทรศัพท์” คราวนี้พาไปให้เห็นพนักงานกำลังใช้เครื่องจักร์ปักและติดตั้งเสาโทรศัพท์ ในท้องถนนหลวงในพระนคร เห็นการฝังท่อวางสายใต้ดิน การเดินสายบนอากาศ การถอนเปลี่ยนเสาไม้เก่าที่ชำรุด
      สุดท้ายภาพยนตร์ตัดไปที่หัวข้อ “ที่ศาลาแยกธาตุ” ให้เห็นอาคารปูนชั้นเดียวหลังหนึ่งในบริเวณพื้นที่ของกระทรวง เข้าไปข้างใน เห็นเจ้าหน้าที่กำลังทำงาน มีฝรั่งชาวต่างชาติคนหนึ่งกำลังทำงานในห้องปฏิบัติการทางเคมี ห้องซึ่งเต็มไปด้วยขวดแก้วและอุปกรณ์การทดลองทดสอบเคมี มีเจ้าหน้าที่ชายไทยอีกสามสี่นายกำลังทำงานทดสอบด้วยเครื่องมือทางวิทยาศาสตร์ต่าง ๆ นี่คือกิจการอีกอย่างหนึ่งของกระทรวงพาณชย์แลคมนาคม คือการตรวจวิเคราะห์ทางเคมี เพื่อกำหนดและควบคุมมาตรฐานของสินค้า ภาพยนตร์จบลงเพียงเท่านี้ ไม่มีข้อความบอกจบ จึงยังระบุไม่ได้ว่ามีเพียงเท่านี้หรือเหลือมาเพียงเท่านี้